Naar hoofdinhoud gaan

Open brief: Tijd voor een andere aanpak

Deze open brief verscheen op 20 december 2023 in De Tijd en De Standaard.

Opinie
Article cover image

Het dieptepunt

Opnieuw is onderwijs naar aanleiding van de PISA-resultaten in het geding. Beleidsvoerders nemen initiatieven om een antwoord te bieden op de malaise die al jaren aansleept: alles inzetten op taal en rekenen, de lat hoger leggen in de eindtermen, aansturing vanuit gedetailleerde leerdoelen, terug naar het klassikaal werken, meten van prestaties om de zwakken in een apart circuit te remediëren, ouders onder druk zetten en afrekenen met zaken die niet tot de taak van de school horen (schoolmaaltijden, zwemlessen…).

Je zou kunnen stellen dat dit een daadkrachtig beleid is: er is een probleem, we fixen het.

Er is meer te fixen

We delen de teleurstelling over de output van onderwijs. Toch zijn de problemen in ons onderwijs niet beperkt tot PISA-scores. Er zijn de schrikbarende hoeveelheid jongeren die uitstroomt zonder diploma, de verschillen tussen kansrijke en kansarme leerlingen, het gebrek aan goesting om te leren. Ook de OESO (Skills Strategy, 2019) stelt dat minder dan 40% van de jongeren in Vlaanderen echt gemotiveerd is en goed wil presteren op school. Extra verontrustend is de problematiek van de geestelijke gezondheid. Gemiddeld kampt 20 tot 25% van de jongeren met een psychische stoornis. In Vlaanderen stapt dagelijks 1 jongere uit het leven en ondernemen 10 jongeren een poging. In het secundair onderwijs geeft 1 op de 4 leerlingen aan dat hij of zij met suïcidale gedachten zit. Psychische problemen kosten Vlaanderen jaarlijks 12 miljard euro.

Een andere focus a.u.b. …van kinderrechten tot leerprestaties

Vanuit deze analyse is het Netwerk WARM VLAANDEREN ontstaan dat wil inzetten in op bevordering van geestelijke gezondheid en veerkracht bij kinderen en jongeren met aandacht voor de competenties die zij nodig hebben om met succes de uitdagingen van het leven aan te gaan. Ook de bedrijfswereld is hier vragende partij. Vakmanschap is van belang, maar blijft onbenut als een jonge werknemer emotioneel niet oké is, niet stressbestendig is, niet van aanpakken weet, niet kan samenwerken of adequaat kan communiceren.

Het Netwerk richt zich op de 1.800.000 kinderen en jongeren, ons Vlaams kapitaal.

Zonder veerkrachtige jongeren geen veerkrachtig Vlaanderen.

Leren en je goed in je vel voelen gaan hand in hand

Het is vreemd dat rekening houden met iemands welbevinden gelijk blijkt te staan aan pamperen en soft zijn. Leren en je goed in je vel voelen versterken mekaar en kan je onmogelijk los van mekaar zien. Welbevinden is je oké voelen, jezelf kunnen zijn, je gewaardeerd voelen, verbondenheid ervaren... Maar voor ontwikkeling is nog meer nodig: betrokkenheid. Een hoge betrokkenheid betekent dat je een hoge concentratie toont tijdens leeractiviteiten, geboeid bezig bent aan de grens van je mogelijkheden. En betrokkenheid kan gemeten worden. Duizenden scans doen besluiten dat 2/3 van de basisscholen de gewenste minimum score van 3.5/5 niet haalt. Bij deze score geven leerlingen doorlopend aandacht, met momenten waarin ze geboeid zijn. In het secundair onderwijs ligt de gemiddelde betrokkenheidscore op amper 2.7/5. Ze haken geregeld af tijdens de les. Met een laag leerrendement tot gevolg.

Voor een verklaring van de lage prestaties op de PISA-toetsen en vele andere gebieden, moeten we niet verder zoeken. Leerlingen voelen zich te weinig betrokken, ze ervaren te weinig uitdaging. We slagen er te weinig in om de aanpak af te stemmen op het leerpotentieel van de jongeren. De beschikbare schooltijd wordt niet optimaal benut.

Onderwijs anders organiseren voor meer leerrendement

Voor een krachtige leeromgeving, waar welbevinden en betrokkenheid hoog scoren, moeten we inzetten op drie basisbehoeften: het gevoel hebben dat je jezelf kan zijn en keuzes kan maken (Autonomie), interesse tonen in de persoon van de leerling (verBondenheid) en ervoor zorgen dat leerlingen succes kunnen boeken in activiteiten die hen uitdagen (Competentie). Dat is het ABC-klimaat waarin geestelijke gezondheid, veerkracht en leerwinst duurzaam verankerd worden.

Warme scholen gaan nog een stap verder. Ze organiseren hun onderwijs anders. Ze bouwen leer- en leefgemeenschappen rond groepen van leerlingen, waarin leraren in een team werken dat samen verantwoordelijk is voor het leren en ontwikkelen van elke leerling. Zo kunnen ze uitdagende gepersonaliseerde leertrajecten aanbieden die een doorgedreven differentiatie mogelijk maakt, met de lat hoog maar op maat van elke leerling. Scholen waar binnen het team de leraren van mekaar leren en beginnende leraren steun krijgen, waar leraren samen goesting én ruimte hebben om zich verder te professionaliseren. In scholen die op dit vlak uitmunten ligt een gemiddelde betrokkenheidscore van 4/5 en een hoge leerwinst binnen bereik.

En veelzeggend: ze ervaren geen lerarentekort

Win-win voor de toekomst van Vlaanderen

Om het tij te keren moeten we alle middelen en krachten bundelen. Vanaf de eerste 1000 dagen tot de leeftijd van 24. Van kinderopvang, over onderwijs tot de buurt, het vrijetijdsaanbod, de CLB’s, de jeugdzorg, armoedebestrijding… Wat moet dit voor alle actoren opleveren?

Kinderen en jongeren leven in een omgeving die hen motiveert om te groeien vanuit hun talenten. Ze voelen zich verbonden met medeleerlingen en leraren. Geven zich met passie over aan leren en het exploreren van de wereld. Worden mede-eigenaar van hun leertraject. Zo respecteren we pas echt de kinderrechten.

Leraren en teams krijgen het mandaat om – met de eindtermen als ijkpunten – maximaal in te zetten op het welbevinden en de betrokkenheid van elk kind. Zo ontstaat een volkomen nieuw speelveld. De leraar voelt zich niet herleid tot uitvoerder van instructies, maar ziet zijn leraarschap in ere hersteld. Zo kunnen we het lerarentekort een halt toeroepen.

Ouders voelen zich niet alleen welkom in de opvang en op school, ze hebben er alle vertrouwen in dat hun kind alle kansen krijgt. Ze nemen ook een actieve rol op in het scheppen van een warme en stimulerende schoolomgeving.

In de samenleving ontstaat een cultuur waar verbondenheid de toon voert, waar inclusie, levenslang leren en waardering voor alle talenten een evidentie is. Zo nemen welzijn en welvaart hand over hand toe.

Dit kunnen we met z’n allen waarmaken: een WARM VLAANDEREN waar op alle domeinen geëxcelleerd wordt en waar niemand uit de boot valt. We hebben alle sleutels in handen. Nu actie!

Ondertekenaars

Het Netwerk Warm Vlaanderen

Onderteken zelf ook dit manifest.

Voel je vrij om dit manifest te delen met je eigen netwerk.

Bekijk hier de volledige lijst met ondertekenaars.