Eerste Resultaten Motivatiemonitor

Een gebrek aan autonomie is een psychologisch pijnpunt bij Vlaamse leraren

Gent, 2 december 2025 –Vandaag werden de resultaten van de eerste grote Motivatiemonitor bij Vlaams onderwijspersoneel voorgesteld. De studie, uitgevoerd door de UGent en Impetus Academy met steun van het Netwerk Warme Scholen, legt een aantal duidelijke pijnpunten bloot. Leraren voelen zich wel sterk verbonden met hun leerlingen en collega’s, maar autonomie blijft veruit de minst vervulde basisbehoefte in het Vlaamse onderwijs.

Uit de bevraging bij 3.503 personeelsleden blijkt dat slechts 39% van de leraren een hoge mate van autonomie of eigenaarschap ervaart, terwijl 85% zich sterk verbonden voelt met de leerlingen en 78% met collega’s. Die kloof is opvallend: verbondenheid en competentie staan relatief sterk, maar autonomie blijkt de structureel zwakkere plek in het jobwelzijn van leerkrachten.

ABC-behoeften: de basis van motivatie en veerkracht

Het rapport vertrekt vanuit de Zelfdeterminatietheorie om te onderzoeken of deze psychologische bouwstenen een verschil maken voor het welzijn van het onderwijspersoneel. De Zelfdeterminatietheorie stelt dat iedereen drie psychologische basisbehoeften heeft die cruciaal zijn voor motivatie en welbevinden. Deze worden afgekort met het acroniem ABC: Autonomie, verBondenheid en Competentie. De aanname is dat als deze drie basisbehoeften voldoende vervuld worden, mensen zich beter in hun vel voelen, gemotiveerder zijn en beter presteren. Worden die behoeften genegeerd of gefrustreerd, dan kan dat leiden tot demotivatie, burn-out, absenteïsme of uitval.

Bijna 1 op 4 vertoont verhoogde signalen van burn-out

De Motivatiemonitor toont bovendien dat 23,9% van de leraren zich in de ‘rode zone’ bevindt voor burn-outsymptomen. 25% van de leraren geeft aan te bruisen van energie op het werk en 17% overweegt concreet om de job te verlaten.

De link met motivatie en ABC-behoeftebevrediging is bijzonder sterk:

• 85% van wie een verhoogd burn-outrisico heeft, ervaart onvoldoende vervulling van autonomie, competentie of verbondenheid.
• 82% van wie overweegt te vertrekken, rapporteert lage ABC-bevrediging of zelfs ABC-frustratie.

Tegelijkertijd blijft het beeld genuanceerd: 70% van het onderwijspersoneel wil graag op de huidige school blijven . Het is niet zozeer het beroep zelf dat onder druk staat, maar wel de omstandigheden waarin leraren hun werk moeten doen.

“Autonomie betekent niet dat leraren carte blanche willen krijgen, alsof ze alles zelf willen bepalen. Ze willen vooral de meerwaarde van opgedragen taken (bijv. administratie) of een nieuw uitgetekend beleid (bijv. nieuwe leerplandoelen) begrijpen. Als dat inzicht niet helder is, dan is dat voelen taken aan als een verplichting, een “moetje”. Ook als ze zich niet bekwaam voelen om geboden vrijheid in te vullen, dan ervaren ze druk. In zo’n omstandigheden hebben leraren houvast en ondersteuning nodig, vanwege hun directie,  bij elkaar of via professionalisering,”zegt prof. Maarten Vansteenkiste van de UGent.

Warme scholen maken het verschil

Een belangrijk inzicht is dat scholen die inzetten op de zes bouwstenen van Warme Scholen – visie, structuur, leiderschap, systemen, mensen en cultuur – aanzienlijk beter scoren. Leraren in zulke scholen hebben:

• 50,5% meer kans op sterke ABC-bevrediging,
• 54,7% meer autonomie,
• en duidelijk hogere scores voor competentie en verbondenheid.

“Volgens het OESO is minder dan 40% van de leerlingen in ons onderwijs gemotiveerd. Dat zijn dramatische cijfers. En laat gemotiveerde leerkrachten nu net een voorwaarde zijn om gemotiveerde leerlingen te hebben,” zegt Jan Toye, initiatiefnemer van het project Warme Scholen.

“Deze resultaten zijn daarom belangrijk en hoopgevend. Ze tonen aan dat het echt loont om in te zetten op een ABC-klimaat, zoals wij bij Warme Scholen doen.”

Om scholen te ondersteunen bij het ontwikkelen van een ABC-klimaat is het waardevol om jaarlijks aan de Motivatiemonitor deel te nemen. Zo kunnen ze de vinger aan de pols houden en zien of hun beleid vruchten afwerpt. Op een vergelijkbare wijze wil Warme Scholen ook een Motivatiemonitor voor leerlingen lanceren. Prof. Vansteenkiste is er een sterk pleitbezorger van.

“Als het ABC van leerlingen is voldaan zijn ze meer geboeid door hun leerstof en ervaren ze hun schoolwerk als meer waardevol. Zo’n autonome motivatie zorgt ervoor dat leerlingen meer doorbijten als ze obstakels ervaren op hun leerpad en de leerstof grondiger doornemen. Autonome motivatie voorspelt dus én een verbeterd welbevinden én leerwinst. Omdat nogal wat leraren twijfelen hoe ze hun leerlingen kunnen motiveren, is het waardevol om hen hierin te scholen. Een Motivatiemonitor helpt dan om te zien of zo’n professionalisering vruchten afwerpt,’ aldus Vansteenkiste.