"Code geel" voor onze jeugd

Op een zonnige zomeravond presenteerde denktank Itinera de eerste bevindingen van HOPE en de Next-Gen Barometer, een omvangrijke analyse van hoe het er vandaag voor staat met jongeren in België. Het verdict? Code geel. Niet slecht, maar met systemische uitdagingen die dringend aandacht verdienen. En ook hier springen de uitdagingen op het vlak van geestelijke gezondheid in het oog.

Misschien wel het meest alarmerende cijfer is de stijging in het aantal jongeren met zelfmoordgedachten. Volgens verschillende bronnen klom dit cijfer van 17,6% in 2018 naar 22,3% in 2022. Dat betekent dat bijna een kwart van de jongeren zulke gedachten ervaart, een ongeziene toename. In 2023 meldde meer dan 1 op 6 jongeren tussen de 18 en de 29 jaar dat ze in de afgelopen 12 maanden hadden nagedacht over zelfmoord.

Tegelijk blijft de preventiein de mentale gezondheidszorg rood scoren. Ondanks enkele bemoedigende initiatieven blijft de aanpak in België grotendeels reactief: mentale problemen bij jongeren worden vaak pas opgevolgd nadat ze zijn geëscaleerd, terwijl systemische of structurele preventie ontbreekt. Ook meer dan 15% van de Belgische jongeren met ernstige psychische klachten krijgt nog altijd geen professionele hulp.

Deze cijfers maken duidelijk waarom Itinera het cluster "overleven" een gele score geeft. De fysieke overlevingskansen en basisvoorzieningen zijn prima, maar de mentale gezondheidscrisis trekt de totaalscore naar beneden en vraagt dringend om structurele beleidsaandacht.

Van onderzoek naar participatie

De Next-Gen Barometer is meer dan zomaar een onderzoek. Het vormt het fundament van het HOPE project, Itinera’s intergenerationeel innovatieprogramma dat fundamenteel wil veranderen hoe er over jongeren wordt gepraat. "Niet over jongeren praten, maar met jongeren," benadrukt Julien De Wit, die het project met ontembare energie trekt. "Wij willen geen beleid over jongeren, maar een beleid door en voor jongeren."

Het HOPE project wil deze uitdagingen aanpakken door jongeren actief te betrekken bij beleidsontwikkeling. Concrete plannen omvatten:

• Policy labs waar jongeren kunnen meedenken over beleid
• Learning kits om complexe beleidsdomeinen toegankelijk te maken
• Workshops en gesprekken over mogelijke oplossingen
• Een jongerensummit met een nog lagere gemiddelde leeftijd
• Co-creatie van beleidsaanbevelingen samen met bestaande jeugdorganisaties

Bedrijfswereld aan zet

Een boodschap aan het beleid is deze Next Gen Barometer zeker. Maar ook de bredere samenleving moet aan de bak. In het panelgesprek richt Hassan Alilu (Capital vzw) zich tot de bedrijfswereld: "Wat investeer je eigenlijk in de wijk waar je gevestigd bent?" Hij pleit ervoor dat bedrijven meer verantwoordelijkheid nemen voor jeugdontwikkeling in hun lokale gemeenschappen, niet alleen uit maatschappelijke betrokkenheid, maar ook uit eigenbelang. "Als je vandaag niet in jongeren investeert, kan je binnen enkele jaren geen talenten meer recruteren, en is de bedrijfsomgeving niet meer veilg."

Jonge stemmen serieus nemen

Caroline Vrijens is duidelijk over de uitdaging: "Ik denk dat we vandaag jongeren vaak niet genoeg serieus nemen als burger." Ze pleit ervoor om bij élke beleidsmaatregel, niet alleen jeugdspecifiek beleid, de impact op kinderen en jongeren mee te nemen. "In elke beleidsmaatregel zou je dat eigenlijk moeten doen."

Hoop als keuze tot actie

Ondanks de uitdagingen klinkt er ook een positieve noot. Jongeren zijn geëngageerd, bewuster dan vorige generaties en goed geïnformeerd. Het vooruitgangsgeloof mag dan onder druk staan, veerkracht en betrokkenheid zijn er wel, stelt het panel.

"Hoop is niet gewoon een gevoel aan de zijlijn," benadrukt Ank de Wilde, co-CEO van Itinera. "Het is een keuze tot actie.De code geel kan nog omgebogen worden naar groen, als we durven luisteren naar wat jongeren echt te zeggen hebben."